Năm 2017, ban tổ chức xét chọn 9 tài năng trẻ khoa học công nghệ xuất sắc thuộc 5 lĩnh vực: công nghệ thông tin và truyền thông; công nghệ y – dược; công nghệ sinh học; công nghệ môi trường và công nghệ vật liệu mới.

Ban tổ chức trao giải cho 9 tài năng trẻ đạt giải thưởng Khoa học công nghệ Thanh niên Quả Cầu Vàng năm 2017. Ảnh: Thanh Hùng.

Trong đó 8 người là Tiến sĩ và 1 sinh viên xuất sắc về Công nghệ thông tin thuộc Trường ĐH Công nghệ, ĐH Quốc gia Hà Nội, đây cũng là cá nhân trẻ tuổi nhất (sinh năm 1997).

Cụ thể, ở lĩnh vực Công nghệ thông tin và Truyền thông là TS Hà Minh Hoàng (giảng viên khoa Công nghệ thông tin, Trường ĐH Công nghệ - ĐH Quốc gia Hà Nội) và em Phạm Văn Hạnh (sinh viên khoa Công nghệ thông tin, Trường ĐH Công nghệ - ĐH Quốc gia Hà Nội).

Lĩnh vực Công nghệ môi trường thuộc về TS Nguyễn Thị Ánh Dương (nghiên cứu viên Phòng Tuyến trùng học, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) và TS Nguyễn Thị Thủy (giảng viên khoa Công nghệ sinh học và Kỹ thuật môi trường, Trường ĐH Công nghiệp Thực phẩm TP HCM).

Ở lĩnh vực Công nghệ Y- Dược là PGS.TS Trần Xuân Bách (giảng viên cao cấp, bộ môn Kinh tế Y tế, Viện Đào tạo Y học dự phòng và Y tế cộng đồng, Trường ĐH Y Hà Nội) và TS Hoàng Văn Tổng (nghiên cứu viên Trung tâm nghiên cứu Sinh Y dược học, giảng viên bộ môn Sinh lý bệnh, Học viện Quân y).

Lĩnh vực Công nghệ sinh học tuyên dương TS Võ Thanh Sang (Trưởng phòng Công nghệ sinh học Dược, Viện Kỹ thuật công nghệ cao, Trường ĐH Nguyễn Tất Thành) và TS Vũ Bích Ngọc (nghiên cứu viên Phòng thí nghiệm nghiên cứu và ứng dụng tế bào gốc, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐHQG TP.HCM).

TS Vũ Thị Năm (nghiên cứu viên chính Phòng Ăn mòn và bảo vệ kim loại, Viện Kỹ thuật nhiệt đới, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) được tuyên dương ở lĩnh vực Công nghệ Vật liệu mới.

Các cá nhân được nhận Cúp Quả Cầu Vàng và tiền thưởng 20 triệu đồng.

Ban tổ chức trao phần thưởng cho các nữ sinh viên tiêu biểu năm 2017 lĩnh vực kỹ thuật năm 2017. Ảnh: Thanh Hùng.

Ngoài ra, ban tổ chức cũng trao phần thưởng Nữ sinh viên tiêu biểu năm 2017 trong lĩnh vực kỹ thuật cho 20 em xuất sắc trong 4 lĩnh vực: Công nghệ thông tin, Điện, Điện tử và Cơ khí- là những ngành học mà sinh viên nữ còn hạn chế và cần được khuyến khích.  

Mỗi em được tặng bằng khen và tiền thưởng 5 triệu đồng.

Thanh Hùng

- Ngày 27/12, TƯ Đoàn TNCS Hồ Chí Minh phối hợp Bộ Khoa học và Công nghệ tuyên dương các tài năng trẻ đạt giải thưởng Khoa học công nghệ Thanh niên Quả Cầu Vàng và nữ sinh viên tiêu biểu lĩnh vực kỹ thuật năm 2017.

Năm 2017, ban tổ chức xét chọn 9 tài năng trẻ khoa học công nghệ xuất sắc thuộc 5 lĩnh vực: công nghệ thông tin và truyền thông; công nghệ y – dược; công nghệ sinh học; công nghệ môi trường và công nghệ vật liệu mới.

Ban tổ chức trao giải cho 9 tài năng trẻ đạt giải thưởng Khoa học công nghệ Thanh niên Quả Cầu Vàng năm 2017. Ảnh: Thanh Hùng.

Trong đó 8 người là Tiến sĩ và 1 sinh viên xuất sắc về Công nghệ thông tin thuộc Trường ĐH Công nghệ, ĐH Quốc gia Hà Nội, đây cũng là cá nhân trẻ tuổi nhất (sinh năm 1997).

Cụ thể, ở lĩnh vực Công nghệ thông tin và Truyền thông là TS Hà Minh Hoàng (giảng viên khoa Công nghệ thông tin, Trường ĐH Công nghệ - ĐH Quốc gia Hà Nội) và em Phạm Văn Hạnh (sinh viên khoa Công nghệ thông tin, Trường ĐH Công nghệ - ĐH Quốc gia Hà Nội).

Lĩnh vực Công nghệ môi trường thuộc về TS Nguyễn Thị Ánh Dương (nghiên cứu viên Phòng Tuyến trùng học, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) và TS Nguyễn Thị Thủy (giảng viên khoa Công nghệ sinh học và Kỹ thuật môi trường, Trường ĐH Công nghiệp Thực phẩm TP HCM).

Ở lĩnh vực Công nghệ Y- Dược là PGS.TS Trần Xuân Bách (giảng viên cao cấp, bộ môn Kinh tế Y tế, Viện Đào tạo Y học dự phòng và Y tế cộng đồng, Trường ĐH Y Hà Nội) và TS Hoàng Văn Tổng (nghiên cứu viên Trung tâm nghiên cứu Sinh Y dược học, giảng viên bộ môn Sinh lý bệnh, Học viện Quân y).

Lĩnh vực Công nghệ sinh học tuyên dương TS Võ Thanh Sang (Trưởng phòng Công nghệ sinh học Dược, Viện Kỹ thuật công nghệ cao, Trường ĐH Nguyễn Tất Thành) và TS Vũ Bích Ngọc (nghiên cứu viên Phòng thí nghiệm nghiên cứu và ứng dụng tế bào gốc, Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐHQG TP.HCM).

TS Vũ Thị Năm (nghiên cứu viên chính Phòng Ăn mòn và bảo vệ kim loại, Viện Kỹ thuật nhiệt đới, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) được tuyên dương ở lĩnh vực Công nghệ Vật liệu mới.

Các cá nhân được nhận Cúp Quả Cầu Vàng và tiền thưởng 20 triệu đồng.

Ban tổ chức trao phần thưởng cho các nữ sinh viên tiêu biểu năm 2017 lĩnh vực kỹ thuật năm 2017. Ảnh: Thanh Hùng.

Ngoài ra, ban tổ chức cũng trao phần thưởng Nữ sinh viên tiêu biểu năm 2017 trong lĩnh vực kỹ thuật cho 20 em xuất sắc trong 4 lĩnh vực: Công nghệ thông tin, Điện, Điện tử và Cơ khí- là những ngành học mà sinh viên nữ còn hạn chế và cần được khuyến khích.  

Mỗi em được tặng bằng khen và tiền thưởng 5 triệu đồng.

Thanh Hùng

Những tiết học Lịch sử tẻ ngắt, không tạo được cảm hứng cho học sinh – là tình trạng dạy và học môn học này ở Việt Nam.

Trí tuệ con người chỉ tích cực hoạt động khi nó đứng trước những thách thức phải tìm kiếm, giải thích, phân tích, so sánh và suy ngẫm để rút ra một kết luận nào đó và người ta cảm thấy thích thú khi tự mình phát hiện hay được tạo ra một cái gì đó mới mẻ.

Học sinh sẽ chìm đắm trong suy tư để viết ra một đoạn văn hay một vở kịch hay vẽ một bức tranh về một sự kiện lịch sử, một nhân vật lịch sử hay thực hiện một nghiên cứu lịch sử.

Dạy lịch sử thế nào để học sinh hứng thú?

Lịch sử có mối quan hệ với nghệ thuật, âm nhạc, khoa học, công nghệ, tôn giáo, ngôn ngữ và toán học... Khi khám phá lịch sử cần đến các kiến thức toán học để hiểu các con số và sự kiện, dùng kiến thức về nghệ thuật để hiểu các công trình kiến trúc, cách thức xây dựng, nguyên vật liệu sử dụng để xây dựng nó.

Sử dụng công nghệ đặc biệt quan trọng để khám phá các vấn đề lịch sử. Ví dụ, các giáo viên sử dụng 3D để giải thích các cấu trúc toán học của các kim tự tháp, chúng đã được xây dựng ra sao...

Khi học sinh chơi đóng vai các nhân vật lịch sử hay diễn lạimột sự kiện lịch sử các em cần âm nhạc và nghệ thuật, sáng tạo cách nói, cách hành động, cách ăn mặc, các đồ dùng của người xưa của nhân vật sao cho lột tả được tính cách nhân vật hay mô tả được bản chất của sự kiện lịch sử...

Khi các em vẽ lại các sự kiện lịch sửhay mô tả chúng trong một tác phẩm nghệ thuật các em cần đến kiến thức về hội họa. Đồng thời những hoạt động này cũng làm cho học sinh tiếp thu tốt hơn không chỉ kiến thức lịch sử mà kiến thức của các môn học khác, củng cố, phát triển các kĩ năng và phát triển các tố chất, các năng lực sáng tạo.

Bởi thế mà nhiều phương pháp dạy học môn lịch sử được nghiên cứu và cải tiến để làm cho việc dạy học lịch sử trở nên thú vị hơn.

Ví dụ, tại bang Ohio của Mĩ, hàng năm bang này đều cho học sinh thực hiện các dự án lịch sử và các em trình bày kết quả trong ngày hội lịch sử.

Trong dự án “Ngày Ai Cập” một số học sinh của bang đã tưởng tượng xem người xưa sử dụng gàu để lấy nước từ sông Nin tưới cho vụ mùa ra sao; một số em khác thì viết về ảnh hưởng của sông Nin đối với vụ mùa và đời sống của những người nông dân thời bấy giờ ở Ai Cập, hay một nhóm khác thì sáng tạo câu chuyện lịch sử về các kim tự tháp; một nhóm khác cố gắng dùng kiến thức khoa học để giải thích cách ướp xác...

Các em có thể chơi nhiều trò chơi với các sự kiện hay nhân vật lịch sử...các em có thể mở những bữa tiệc để trình bày các món ăn, thức uống của người xưa...Các trò chơi, các vở kịch, các điệu nhảy...giúp học sinh thể hiện năng lực của bản thân và tương tác với nhau và làm cho các em vô cùng thích thú.

Điều cần tránh khi xây dựng chương trình và SGK

Chương trình giáo dục mới của Việt Nam khẳng định rằng, phát triển năng lực sáng tạo của học sinh có thể thực hiện được trong tất cả các môn học và các hoạt động và đó là 1 trong những năng lực cơ bản của HS Việt Nam trong thế kỉ 21.

Môn Lịch sử là môn học tạo nhiều cơ hội cho học sinh khám phá, tưởng tượng và sáng tạo. Ngoài việc sử dụng các phương pháp dạy học đa dạng như đã đề cập, thì xây dựng chương trình và SGK như thế nào để tránh việc học sinh phải ghi nhớ sự kiện một cách riêng lẻ, nhàm chán mà thay vào đó giúp học sinh phát triển năng lực sáng tạo là điều hết sức quan trọng.

Dạy học theo chủ đề là cách thức mà các nước đang tiến hành để giúp học sinh tích hợp kiến thức và kĩ năng các môn học, tạo điều kiện cho các em đào sâu kiến thức và sáng tạo.

Hiện nay, SGK Lịch sử của Việt Nam hầu như đang được trình bày theo các sự kiện và con số, việc giảm tải cơ học đã làm mất đi những tư tưởng lớn của các dòng lịch sử.

Ví dụ, bài 36 “Phong trào công nhân”Lịch sử lớp 10 chủ yếu mô tả các phong trào công nhân mà bỏ qua ý tưởng lớn “điều kiện sống và làm việc” quyết định động cơ, thái độ làm việc của người lao động.

Học sinh cần được tìm hiểu điều kiện cần để người lao động có thể sống và làm việc để từ đó các em lí giải được các nguyên nhân dẫn đến các phong trào đấu tranh của người lao động trong quá khứ cũng như hiện tại và nếu sau này các em là nhà lãnh đạo thì nên làm gì để người lao động làm việc tốt, nếu là người lao động thì cần biết phải đấu tranh như thế nào để đảm bảo điều kiện sống và làm việc cho bản thân.

Nhìn lại toàn bộ lịch sử loài người và mục tiêu dạy học lịch sử hiện nay có thể cấu trúc lại chương trình lịch sử theo một số chủ đề lớn như các chủ đề về: (i)Nhân vật lịch sử và các thể chế chính trị-xã hội; (ii)Tác giả và văn học-nghệ thuật qua các thời kì; (iii)Nhà phát minh, toán học và khoa học kĩ thuật; (iv)Những ý tưởng lịch sử và vấn đề nghiên cứu lịch sử; và đi sâu vào chủ đề về (v)Lịch sử Việt Nam.

Cách cấu trúc này giúp học sinh vừa có cái nhìn tổng thể về các dòng lịch sử qua thời gian, so sánh lịch sử các nước qua các thời kì, thấy được sự tiến triển của các chế độ xã hội, các phát minh khoa học, các xu hướng nghệ thuật, văn học…gắn với nhiều lĩnh vực môn học khác nhau và điều này giúp học sinh có hiểu biết sâu, có tầm nhìn để sáng tạo.

***

Khi đã có hiểu biết và nền tảng chung về lịch sử, học sinh sẽ đối chiếu, xem xét và đi sâu vào lịch sử Việt Nam. Các em sẽ thấy vị thế của Việt Nam trên thế giới trong lịch sử và hiện tại để các em có ý thức tự hào về dân tộc và có ý thức bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước ngang bằng với các nước khác.

Cấu trúc SGK theo chủ đề và sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, sáng tạo chăc chắn sẽ đem đến niềm vui, hứng thú và sự sáng tạo cho học sinh khi học môn Lịch sử.

• Trần Thị Bích Liễu

- Nhận định của một số nhà khoa học nghiên cứu về dạy học Lịch sử cho rằng, môn học lịch sử càng ngày càng ít được chú trọng, học sinh cảm thấy môn học không có tác dụng với các em học sinh.

Những tiết học Lịch sử tẻ ngắt, không tạo được cảm hứng cho học sinh – là tình trạng dạy và học môn học này ở Việt Nam.

Trí tuệ con người chỉ tích cực hoạt động khi nó đứng trước những thách thức phải tìm kiếm, giải thích, phân tích, so sánh và suy ngẫm để rút ra một kết luận nào đó và người ta cảm thấy thích thú khi tự mình phát hiện hay được tạo ra một cái gì đó mới mẻ.

Học sinh sẽ chìm đắm trong suy tư để viết ra một đoạn văn hay một vở kịch hay vẽ một bức tranh về một sự kiện lịch sử, một nhân vật lịch sử hay thực hiện một nghiên cứu lịch sử.

Dạy lịch sử thế nào để học sinh hứng thú?

Lịch sử có mối quan hệ với nghệ thuật, âm nhạc, khoa học, công nghệ, tôn giáo, ngôn ngữ và toán học... Khi khám phá lịch sử cần đến các kiến thức toán học để hiểu các con số và sự kiện, dùng kiến thức về nghệ thuật để hiểu các công trình kiến trúc, cách thức xây dựng, nguyên vật liệu sử dụng để xây dựng nó.

Sử dụng công nghệ đặc biệt quan trọng để khám phá các vấn đề lịch sử. Ví dụ, các giáo viên sử dụng 3D để giải thích các cấu trúc toán học của các kim tự tháp, chúng đã được xây dựng ra sao...

Khi học sinh chơi đóng vai các nhân vật lịch sử hay diễn lạimột sự kiện lịch sử các em cần âm nhạc và nghệ thuật, sáng tạo cách nói, cách hành động, cách ăn mặc, các đồ dùng của người xưa của nhân vật sao cho lột tả được tính cách nhân vật hay mô tả được bản chất của sự kiện lịch sử...

Khi các em vẽ lại các sự kiện lịch sửhay mô tả chúng trong một tác phẩm nghệ thuật các em cần đến kiến thức về hội họa. Đồng thời những hoạt động này cũng làm cho học sinh tiếp thu tốt hơn không chỉ kiến thức lịch sử mà kiến thức của các môn học khác, củng cố, phát triển các kĩ năng và phát triển các tố chất, các năng lực sáng tạo.

Bởi thế mà nhiều phương pháp dạy học môn lịch sử được nghiên cứu và cải tiến để làm cho việc dạy học lịch sử trở nên thú vị hơn.

Ví dụ, tại bang Ohio của Mĩ, hàng năm bang này đều cho học sinh thực hiện các dự án lịch sử và các em trình bày kết quả trong ngày hội lịch sử.

Trong dự án “Ngày Ai Cập” một số học sinh của bang đã tưởng tượng xem người xưa sử dụng gàu để lấy nước từ sông Nin tưới cho vụ mùa ra sao; một số em khác thì viết về ảnh hưởng của sông Nin đối với vụ mùa và đời sống của những người nông dân thời bấy giờ ở Ai Cập, hay một nhóm khác thì sáng tạo câu chuyện lịch sử về các kim tự tháp; một nhóm khác cố gắng dùng kiến thức khoa học để giải thích cách ướp xác...

Các em có thể chơi nhiều trò chơi với các sự kiện hay nhân vật lịch sử...các em có thể mở những bữa tiệc để trình bày các món ăn, thức uống của người xưa...Các trò chơi, các vở kịch, các điệu nhảy...giúp học sinh thể hiện năng lực của bản thân và tương tác với nhau và làm cho các em vô cùng thích thú.

Điều cần tránh khi xây dựng chương trình và SGK

Chương trình giáo dục mới của Việt Nam khẳng định rằng, phát triển năng lực sáng tạo của học sinh có thể thực hiện được trong tất cả các môn học và các hoạt động và đó là 1 trong những năng lực cơ bản của HS Việt Nam trong thế kỉ 21.

Môn Lịch sử là môn học tạo nhiều cơ hội cho học sinh khám phá, tưởng tượng và sáng tạo. Ngoài việc sử dụng các phương pháp dạy học đa dạng như đã đề cập, thì xây dựng chương trình và SGK như thế nào để tránh việc học sinh phải ghi nhớ sự kiện một cách riêng lẻ, nhàm chán mà thay vào đó giúp học sinh phát triển năng lực sáng tạo là điều hết sức quan trọng.

Dạy học theo chủ đề là cách thức mà các nước đang tiến hành để giúp học sinh tích hợp kiến thức và kĩ năng các môn học, tạo điều kiện cho các em đào sâu kiến thức và sáng tạo.

Hiện nay, SGK Lịch sử của Việt Nam hầu như đang được trình bày theo các sự kiện và con số, việc giảm tải cơ học đã làm mất đi những tư tưởng lớn của các dòng lịch sử.

Ví dụ, bài 36 “Phong trào công nhân”Lịch sử lớp 10 chủ yếu mô tả các phong trào công nhân mà bỏ qua ý tưởng lớn “điều kiện sống và làm việc” quyết định động cơ, thái độ làm việc của người lao động.

Học sinh cần được tìm hiểu điều kiện cần để người lao động có thể sống và làm việc để từ đó các em lí giải được các nguyên nhân dẫn đến các phong trào đấu tranh của người lao động trong quá khứ cũng như hiện tại và nếu sau này các em là nhà lãnh đạo thì nên làm gì để người lao động làm việc tốt, nếu là người lao động thì cần biết phải đấu tranh như thế nào để đảm bảo điều kiện sống và làm việc cho bản thân.

Nhìn lại toàn bộ lịch sử loài người và mục tiêu dạy học lịch sử hiện nay có thể cấu trúc lại chương trình lịch sử theo một số chủ đề lớn như các chủ đề về: (i)Nhân vật lịch sử và các thể chế chính trị-xã hội; (ii)Tác giả và văn học-nghệ thuật qua các thời kì; (iii)Nhà phát minh, toán học và khoa học kĩ thuật; (iv)Những ý tưởng lịch sử và vấn đề nghiên cứu lịch sử; và đi sâu vào chủ đề về (v)Lịch sử Việt Nam.

Cách cấu trúc này giúp học sinh vừa có cái nhìn tổng thể về các dòng lịch sử qua thời gian, so sánh lịch sử các nước qua các thời kì, thấy được sự tiến triển của các chế độ xã hội, các phát minh khoa học, các xu hướng nghệ thuật, văn học…gắn với nhiều lĩnh vực môn học khác nhau và điều này giúp học sinh có hiểu biết sâu, có tầm nhìn để sáng tạo.

***

Khi đã có hiểu biết và nền tảng chung về lịch sử, học sinh sẽ đối chiếu, xem xét và đi sâu vào lịch sử Việt Nam. Các em sẽ thấy vị thế của Việt Nam trên thế giới trong lịch sử và hiện tại để các em có ý thức tự hào về dân tộc và có ý thức bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước ngang bằng với các nước khác.

Cấu trúc SGK theo chủ đề và sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, sáng tạo chăc chắn sẽ đem đến niềm vui, hứng thú và sự sáng tạo cho học sinh khi học môn Lịch sử.

• Trần Thị Bích Liễu

Mấy hôm nay, trên mạng lan truyền hình chụp một cái công văn của Phòng Giáo dục Quận 12, TP.HCM, về việc lấy ý kiến cho Dự thảo Luật Đất đai, gạch chân màu đỏ dòng gửi các “nhóm trẻ, lớp mẫu giáo, lớp mầm non”… Bức ảnh làm dấy lên một làn sóng châm biếm, chỉ trích đơn vị này làm sai chức trách. Đáng nói là, nếu được đọc toàn văn văn bản đó, chúng ta sẽ thấy một sự thật hoàn toàn khác. Người được lấy ý kiến cụ thể vẫn là người lớn, gồm các cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên, nhà đầu tư… Điều hết sức bình thường.

Bức ảnh cắt xén trên được gọi là “một nửa sự thật”, một thủ thuật thao túng tâm lý tinh vi của những kẻ tung tin giả (fake news). Cái trò này sẽ khó lừa được người khác, nếu trước đó không có một “sự thật” khác, là buổi lấy ý kiến cho Dự thảo Luật Đất đai của học sinh phổ thông cơ sở Lương Yên (Hà Nội), do Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam thực hiện. Kẻ tung tin giả sẽ thành công nếu nó thật giả lẫn lộn, đánh trúng tâm lý định kiến đã thành hình trong một bộ phận công chúng.

Trong báo cáo khoa học năm 2018 với tiêu đề“Sự lan truyền của tin tức đúng và sai trên nền tảng trực tuyến”, các tác giả Vosoughi, Roy và Aral chỉ ra rằng, tin giả có khả năng được đăng lại cao hơn 70% và lan truyền xa hơn, nhanh hơn, sâu hơn và rộng hơn so với tin thật trong tất cả các loại thông tin. Một phân tích từ CNN cũng nói rằng tin giả và tin không được kiểm chứng lại là những thông tin nhận được sự lan tỏa mạnh mẽ nhất. Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) còn chỉ ra rằng tin thật mất thời gian lâu hơn 6 lần so với tin giả để đến được với 1500 người dùng mạng; tin thật ít khi có trên 1000 lượt chia sẻ, trong khi không ít tin giả có tới 100.000 lượt chia sẻ. Năm 2019, một báo cáo của CIGI-Ipsos Global Survey cho biết có đến 44% đáp viên thừa nhận họ đã từng bị lừa bởi fake news, và 40% nói rằng họ mất niềm tin vào truyền thông vì tin giả.

Đó là một thực trạng đáng báo động của văn hoá số, một thuật ngữ chỉ thái độ và cách ứng xử của chúng ta trên internet và các nền tảng mạng xã hội. Dường như con người càng ngày càng tỏ ra hời hợt trong cách tiếp cận thông tin. Cơn lốc thông tin tràn ngập trên mạng xã hội khiến người ta ít chịu tìm hiểu kỹ những nội dung họ được đọc lướt qua. Lượng thông tin quá nhiều đến mức độ con người không thể hấp thụ, nên mất dần khả năng hiểu thấu đáo sự việc, hiện tượng. Đọc một dòng tiêu đề, người ta tự cho là đã hiểu toàn bộ nội dung bài báo, và sẵn sàng bày tỏ thái độ một cách kích động theo cách hiểu của họ.

Chỉ vài ngày trước, tiêu đề một bài báo trích dẫn câu nói của PGS, TS Nguyễn Ngọc Anh, Giảng viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền, đã trở thành cái cớ để mạng xã hội lên đồng: “Tôi đã “đọc” báo Phụ nữ Việt Nam từ khi còn chưa biết chữ”. Người ta cũng đua nhau chia sẻ bức hình chụp lại phần tiêu đề bài báo, với bức ảnh chân dung của vị tiến sỹ, kèm theo những lời bình luận khiếm nhã, nhạo báng ông. Tất nhiên, tất cả bọn họ chưa bao giờ đọc hết bài báo, nên chưa bao giờ biết rằng thực ra ông kể về kỷ niệm thơ ấu được người lớn đọc cho nghe như thế nào.

Tác giả Heather Satterfield, viết trên trang sysomos.com rằng, biển thông tin dồn dập trên mạng xã hội, khả năng thao túng thông tin bằng sự mơ hồ của thật giả, cùng với đủ loại tin đồn, tin giả, thuyết âm mưu… được thuật toán thông minh đánh trúng đích đối tượng mục tiêu, đều có thể tác động tiêu cực đến chính trị và xã hội. Sự lan truyền nhanh chóng của tin giả và thông tin sai lệch trên các nền tảng số có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng. Trước hết, đó là sự mất niềm tin vào báo chí, phá hoại tiến trình dân chủ, là nền tảng cho các thuyết âm mưu có hại và ngôn từ kích động thù địch, truyền bá thứ khoa học sai lệch hoặc mất uy tín…

Cũng không nên đổ lỗi hoàn toàn cho công chúng. Báo chí nhiều khi cũng là tác nhân gây ra những hiểu nhầm với cách đưa tin thiếu đầy đủ hoặc giật tít câu view, làm sai lệch bản chất sự thật. Mới đây, mạng xã hội được phen xôn xao với tiêu đề bản tin “Chủ chuỗi Kichi- Kichi, Gogi... chấm dứt hoạt động của 39 chi nhánh”, mà thực ra, câu chuyện là họ chỉ tái cấu trúc, đóng chi nhánh ở các tỉnh và chuyển quyền quản lý các cửa hàng về một vài chi nhánh lớn.

Hậu quả tất yếu của thói giật tít câu view là người đọc bị nhầm lẫn giữa sự thật với quá nhiều phiên bản méo mó của sự thật. Điều nguy hiểm là, người ta thường xuyên nhầm tưởng cái niềm tin được hình thành từ những thông tin sai lệch là chân lý, và họ sẵn sàng sử dụng các kênh truyền thông cá nhân để chia sẻ, lan truyền và thuyết phục người khác với niềm tin đó. Trang Thinkibility.com nói rằng, “chúng ta đang sống trong một kỷ nguyên hậu sự thật mới và đáng sợ, chúng ta bị bao quanh bởi sự dối trá và hư cấu”.

Vậy, chúng ta cần có thái độ như thế nào với thông tin trên mạng, hay nói đúng hơn là chúng ta nên xây dựng cho mình một văn hoá số ra sao? Có một câu nói đùa rằng, trước đây chúng ta đọc báo để hiểu biết, còn bây giờ chúng ta phải hiểu biết mới đọc được báo. Nên hiểu “báo” ở đây là truyền thông nói chung, và “hiểu biết” ở đây là năng lực miễn nhiễm với tin giả, tin sai lệch, thiếu chính xác.

Trong nhiều lần chia sẻ trên các diễn đàn khác nhau, tôi từng nói rằng khả năng kiềm chế của con người trước cái ham muốn nhanh chóng chia sẻ, post một thông tin mình mới nghe, thể hiện cái quyền lực của cá nhân mình, hoặc chỉ để thể hiện rằng mình cũng là một phần nhanh nhạy trong cuộc, là điều gì đó khá khó khăn trong cuộc đua thông tin trên mạng xã hội. Trên thực tế, để có thể miễn nhiễm với tin giả, tin sai thì cần giảm tốc độ “like”, “comment” hoặc “share”, thận trọng kiểm tra xem thông tin đó từ nguồn tin đáng tin cậy nào không, có nguồn nào khác cũng đăng tải thông tin tương tự hay không, điều mình nghe hay đọc được có phải là toàn bộ sự thật hay không. Cũng có thể, đi sâu hơn nữa, chúng ta phải xem thông tin đó có lợi cho ai, có mâu thuẫn với quyền lợi của số đông hay không. Bất cứ nghi ngờ nào cũng có thể là dấu hiệu cho thấy cần kiểm chứng thông tin trước khi tương tác với nó.

Bên cạnh đó, vai trò của báo chí và truyền thông là hết sức quan trọng. Trong kỷ nguyên của mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo, ChatGPT, đưa thông tin nhanh và hay chưa phải là yếu tố nên được ưu tiên hàng đầu, mà đúng, chính xác và không bị hiểu sai lệch mới là điều kiện tiên quyết. “Trong một thế giới của định kiến và thiên vị, có lẽ thách thức lớn nhất đối với các nhà báo là sống theo nhiệm vụ trần thuật công bằng và cân bằng”. Stefanie Chernow viết như vậy trong bài “Báo chí có đạo đức trong hành động: Chống lại sự thiên vị và phân biệt đối xử”, đăng từ năm 2013, trên trang Ethical Journalism Network.

Lê Quốc Vinh,Chủ tịch Le Group of Companies

Lời toà soạn:Việc vội vã chia sẻ những thông tin cắt ghép, chưa được kiểm chứng khiến cho mạng xã hội xuất hiện nhiều thông tin không chính xác, thậm chí là lan truyền tin giả. Báo VietNamNet gửi tới độc giả bài viết của ông Lê Quốc Vinh, Chủ tịch Le Group of Companies nói về câu chuyện văn hoá số hiện nay.

Mấy hôm nay, trên mạng lan truyền hình chụp một cái công văn của Phòng Giáo dục Quận 12, TP.HCM, về việc lấy ý kiến cho Dự thảo Luật Đất đai, gạch chân màu đỏ dòng gửi các “nhóm trẻ, lớp mẫu giáo, lớp mầm non”… Bức ảnh làm dấy lên một làn sóng châm biếm, chỉ trích đơn vị này làm sai chức trách. Đáng nói là, nếu được đọc toàn văn văn bản đó, chúng ta sẽ thấy một sự thật hoàn toàn khác. Người được lấy ý kiến cụ thể vẫn là người lớn, gồm các cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên, nhà đầu tư… Điều hết sức bình thường.

Bức ảnh cắt xén trên được gọi là “một nửa sự thật”, một thủ thuật thao túng tâm lý tinh vi của những kẻ tung tin giả (fake news). Cái trò này sẽ khó lừa được người khác, nếu trước đó không có một “sự thật” khác, là buổi lấy ý kiến cho Dự thảo Luật Đất đai của học sinh phổ thông cơ sở Lương Yên (Hà Nội), do Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam thực hiện. Kẻ tung tin giả sẽ thành công nếu nó thật giả lẫn lộn, đánh trúng tâm lý định kiến đã thành hình trong một bộ phận công chúng.

Trong báo cáo khoa học năm 2018 với tiêu đề“Sự lan truyền của tin tức đúng và sai trên nền tảng trực tuyến”, các tác giả Vosoughi, Roy và Aral chỉ ra rằng, tin giả có khả năng được đăng lại cao hơn 70% và lan truyền xa hơn, nhanh hơn, sâu hơn và rộng hơn so với tin thật trong tất cả các loại thông tin. Một phân tích từ CNN cũng nói rằng tin giả và tin không được kiểm chứng lại là những thông tin nhận được sự lan tỏa mạnh mẽ nhất. Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) còn chỉ ra rằng tin thật mất thời gian lâu hơn 6 lần so với tin giả để đến được với 1500 người dùng mạng; tin thật ít khi có trên 1000 lượt chia sẻ, trong khi không ít tin giả có tới 100.000 lượt chia sẻ. Năm 2019, một báo cáo của CIGI-Ipsos Global Survey cho biết có đến 44% đáp viên thừa nhận họ đã từng bị lừa bởi fake news, và 40% nói rằng họ mất niềm tin vào truyền thông vì tin giả.

Đó là một thực trạng đáng báo động của văn hoá số, một thuật ngữ chỉ thái độ và cách ứng xử của chúng ta trên internet và các nền tảng mạng xã hội. Dường như con người càng ngày càng tỏ ra hời hợt trong cách tiếp cận thông tin. Cơn lốc thông tin tràn ngập trên mạng xã hội khiến người ta ít chịu tìm hiểu kỹ những nội dung họ được đọc lướt qua. Lượng thông tin quá nhiều đến mức độ con người không thể hấp thụ, nên mất dần khả năng hiểu thấu đáo sự việc, hiện tượng. Đọc một dòng tiêu đề, người ta tự cho là đã hiểu toàn bộ nội dung bài báo, và sẵn sàng bày tỏ thái độ một cách kích động theo cách hiểu của họ.

Chỉ vài ngày trước, tiêu đề một bài báo trích dẫn câu nói của PGS, TS Nguyễn Ngọc Anh, Giảng viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền, đã trở thành cái cớ để mạng xã hội lên đồng: “Tôi đã “đọc” báo Phụ nữ Việt Nam từ khi còn chưa biết chữ”. Người ta cũng đua nhau chia sẻ bức hình chụp lại phần tiêu đề bài báo, với bức ảnh chân dung của vị tiến sỹ, kèm theo những lời bình luận khiếm nhã, nhạo báng ông. Tất nhiên, tất cả bọn họ chưa bao giờ đọc hết bài báo, nên chưa bao giờ biết rằng thực ra ông kể về kỷ niệm thơ ấu được người lớn đọc cho nghe như thế nào.

Tác giả Heather Satterfield, viết trên trang sysomos.com rằng, biển thông tin dồn dập trên mạng xã hội, khả năng thao túng thông tin bằng sự mơ hồ của thật giả, cùng với đủ loại tin đồn, tin giả, thuyết âm mưu… được thuật toán thông minh đánh trúng đích đối tượng mục tiêu, đều có thể tác động tiêu cực đến chính trị và xã hội. Sự lan truyền nhanh chóng của tin giả và thông tin sai lệch trên các nền tảng số có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng. Trước hết, đó là sự mất niềm tin vào báo chí, phá hoại tiến trình dân chủ, là nền tảng cho các thuyết âm mưu có hại và ngôn từ kích động thù địch, truyền bá thứ khoa học sai lệch hoặc mất uy tín…

Cũng không nên đổ lỗi hoàn toàn cho công chúng. Báo chí nhiều khi cũng là tác nhân gây ra những hiểu nhầm với cách đưa tin thiếu đầy đủ hoặc giật tít câu view, làm sai lệch bản chất sự thật. Mới đây, mạng xã hội được phen xôn xao với tiêu đề bản tin “Chủ chuỗi Kichi- Kichi, Gogi... chấm dứt hoạt động của 39 chi nhánh”, mà thực ra, câu chuyện là họ chỉ tái cấu trúc, đóng chi nhánh ở các tỉnh và chuyển quyền quản lý các cửa hàng về một vài chi nhánh lớn.

Hậu quả tất yếu của thói giật tít câu view là người đọc bị nhầm lẫn giữa sự thật với quá nhiều phiên bản méo mó của sự thật. Điều nguy hiểm là, người ta thường xuyên nhầm tưởng cái niềm tin được hình thành từ những thông tin sai lệch là chân lý, và họ sẵn sàng sử dụng các kênh truyền thông cá nhân để chia sẻ, lan truyền và thuyết phục người khác với niềm tin đó. Trang Thinkibility.com nói rằng, “chúng ta đang sống trong một kỷ nguyên hậu sự thật mới và đáng sợ, chúng ta bị bao quanh bởi sự dối trá và hư cấu”.

Vậy, chúng ta cần có thái độ như thế nào với thông tin trên mạng, hay nói đúng hơn là chúng ta nên xây dựng cho mình một văn hoá số ra sao? Có một câu nói đùa rằng, trước đây chúng ta đọc báo để hiểu biết, còn bây giờ chúng ta phải hiểu biết mới đọc được báo. Nên hiểu “báo” ở đây là truyền thông nói chung, và “hiểu biết” ở đây là năng lực miễn nhiễm với tin giả, tin sai lệch, thiếu chính xác.

Trong nhiều lần chia sẻ trên các diễn đàn khác nhau, tôi từng nói rằng khả năng kiềm chế của con người trước cái ham muốn nhanh chóng chia sẻ, post một thông tin mình mới nghe, thể hiện cái quyền lực của cá nhân mình, hoặc chỉ để thể hiện rằng mình cũng là một phần nhanh nhạy trong cuộc, là điều gì đó khá khó khăn trong cuộc đua thông tin trên mạng xã hội. Trên thực tế, để có thể miễn nhiễm với tin giả, tin sai thì cần giảm tốc độ “like”, “comment” hoặc “share”, thận trọng kiểm tra xem thông tin đó từ nguồn tin đáng tin cậy nào không, có nguồn nào khác cũng đăng tải thông tin tương tự hay không, điều mình nghe hay đọc được có phải là toàn bộ sự thật hay không. Cũng có thể, đi sâu hơn nữa, chúng ta phải xem thông tin đó có lợi cho ai, có mâu thuẫn với quyền lợi của số đông hay không. Bất cứ nghi ngờ nào cũng có thể là dấu hiệu cho thấy cần kiểm chứng thông tin trước khi tương tác với nó.

Bên cạnh đó, vai trò của báo chí và truyền thông là hết sức quan trọng. Trong kỷ nguyên của mạng xã hội, trí tuệ nhân tạo, ChatGPT, đưa thông tin nhanh và hay chưa phải là yếu tố nên được ưu tiên hàng đầu, mà đúng, chính xác và không bị hiểu sai lệch mới là điều kiện tiên quyết. “Trong một thế giới của định kiến và thiên vị, có lẽ thách thức lớn nhất đối với các nhà báo là sống theo nhiệm vụ trần thuật công bằng và cân bằng”. Stefanie Chernow viết như vậy trong bài “Báo chí có đạo đức trong hành động: Chống lại sự thiên vị và phân biệt đối xử”, đăng từ năm 2013, trên trang Ethical Journalism Network.

Lê Quốc Vinh,Chủ tịch Le Group of Companies