"Không phải gia đình, không phải người quen, không bạn bè, họ tặng tôi với mục đích gì?", anh giải thích khi ngồi trên xe về Hà Nội.

Tôi nhớ lại câu chuyện khi nghe bào chữa của nhiều bị cáo trong phiên tòa chuyến bay giải cứu, rằng các doanh nghiệp chỉ gửi tiền "cảm ơn" sau khi công việc suôn sẻ. Hành vi này diễn ra ngoài công vụ, nên "hết sức bình thường", như lời luật sư của một bị cáo. Tất nhiên, việc nhận hàng chục tỷ đồng cảm ơn là không bình thường, và lý lẽ của nhóm quan chức trên bị bác bỏ tại tòa. Luật Phòng, chống tham nhũng 2018 quy định "người có chức vụ, quyền hạn không được trực tiếp hoặc gián tiếp nhận quà tặng dưới mọi hình thức của đơn vị, cá nhân liên quan đến công việc do mình giải quyết".

Vụ án chuyến bay giải cứu là ví dụ rõ ràng của hành vi nhận tiền hối lộ. Tuy nhiên, thực tế cuộc sống có những vùng xám, khiến cho việc phân biệt đâu là cảm ơn "trong sáng", đâu là cảm ơn "không trong sáng" không hề dễ dàng. Điều này phức tạp hơn trong một nền văn hóa coi trọng mối quan hệ cá nhân như ở Việt Nam.

Trong nội bộ đơn vị, ít ai coi việc biếu cấp trên chai rượu Tây sau chuyến công tác xa hay vào dịp lễ Tết là hành vi vi phạm đạo đức hay pháp luật ghê gớm. Ngược lại, những người không làm như vậy còn có thể bị đánh giá không biết trên biết dưới hoặc ứng xử kém. Trong môi trường công chức mà lời phê của cấp trên mang quyền sinh quyền sát, không ai muốn bị cô lập chỉ vì một chai rượu.

Ở bên ngoài, các doanh nghiệp đủ khôn ngoan để biết gửi lời "cảm ơn" đúng lúc. Đó một phần là lòng thành, nhưng đa phần là nhằm tác động tích cực đến quyết định chính sách liên quan đến lợi ích của họ. Cán bộ dù muốn công tâm cũng khó tránh việc ưu tiên giải quyết hồ sơ cho những ai có thái độ "biết ơn" hơn những người khác. Với cán bộ không công tâm, như trong vụ án chuyến bay giải cứu, thái độ biết ơn đó mang yếu tố quyết định chuyện kinh doanh thành hay bại.

Nhà xã hội học Yuen Yuen Yang khái quát hóa tham nhũng thành bốn loại: tham nhũng vặt, tham nhũng lớn, tiền bôi trơn (doanh nghiệp, người dân chi tiền để công việc được xử lý nhanh hơn), và tiền quan hệ (doanh nghiệp bỏ tiền để xây dựng quan hệ với quan chức). Xóa bỏ hai hình thức đầu tiên đã khó, xử lý hai kiểu tham nhũng tiếp theo còn khó hơn. Làm sao xác định được quan hệ nhân quả giữa việc doanh nghiệp A thường xuyên thăm hỏi một cán bộ cấp cao với việc họ trúng các gói thầu lớn? Làm sao biết được món quà cảm ơn của họ xuất phát từ tình cảm thay vì vụ lợi?

Để ngăn chặn nguy cơ xung đột lợi ích ngay từ đầu, bởi thế, cần sớm bỏ văn hóa tặng quà "cảm ơn" ở cả bên trong lẫn bên ngoài bộ máy nhà nước. Điều này có thể thực hiện bằng cách áp mức "trần" giá trị quà tặng. Ở Mỹ, công chức không được nhận quà có trị giá hơn 20 USD (0,04% thu nhập trung bình hàng tháng) từ bất kỳ ai. Nếu quy đổi theo tỉ lệ thu nhập Việt Nam, mức tiền được phép nhận tương đương 24.000 đồng. Bởi thế, sẽ không có gì đáng ngạc nhiên khi nhiều người ở Mỹ và các nước khác, giữ thói quen mở gói quà để kiểm tra ngay khi được tặng.

Loại bỏ "tiền bôi trơn" và "tiền quan hệ" cần nhiều hơn các quy định lẫn hình phạt nghiêm khắc. Về hai mặt này, có lẽ Việt Nam không thua kém nước nào. Nhưng hàng chục nghìn văn bản chống tham nhũng sẽ không có ý nghĩa nếu thiếu hệ thống giám sát đủ mạnh. Hệ thống đó cần tạo điều kiện để người dân trực tiếp tham gia một cách hiệu quả. Chính trị gia ở những nước có chỉ số minh bạch cao từ chối tiền "cảm ơn" không chỉ vì sợ vào tù, mà bởi áp lực giải trình khủng khiếp từ công chúng và cử tri. Không có hệ thống quy định nào là không có kẽ hở, nhưng khi cán bộ đủ tinh ranh để thoát lưới pháp luật, họ vẫn có thể bị trừng phạt bởi các khế ước xã hội khác.

Thêm vào đó, xây dựng bộ máy nhà nước vận hành hiệu quả, phi cá nhân, và không thiên vị trước hết cần bắt đầu từ việc đảm bảo mức thu nhập thỏa đáng cho cán bộ. Sẽ ít ai chấp nhận rủi ro mất việc khi nhận chút quà cảm ơn, nếu họ được đảm bảo cuộc sống bởi công việc hiện tại.

Với công chức, lời cảm ơn chỉ chân thành khi không mang sức nặng vật chất.

Nguyễn Khắc Giang

Đó là một chiếc khăn lụa nhỏ. Nhưng anh bạn tôi kiên quyết từ chối. Anh nói, dù giá trị lớn hay bé, nhận quà sẽ gây xung đột lợi ích, ảnh hưởng đến tính khách quan của bài viết.

"Không phải gia đình, không phải người quen, không bạn bè, họ tặng tôi với mục đích gì?", anh giải thích khi ngồi trên xe về Hà Nội.

Tôi nhớ lại câu chuyện khi nghe bào chữa của nhiều bị cáo trong phiên tòa chuyến bay giải cứu, rằng các doanh nghiệp chỉ gửi tiền "cảm ơn" sau khi công việc suôn sẻ. Hành vi này diễn ra ngoài công vụ, nên "hết sức bình thường", như lời luật sư của một bị cáo. Tất nhiên, việc nhận hàng chục tỷ đồng cảm ơn là không bình thường, và lý lẽ của nhóm quan chức trên bị bác bỏ tại tòa. Luật Phòng, chống tham nhũng 2018 quy định "người có chức vụ, quyền hạn không được trực tiếp hoặc gián tiếp nhận quà tặng dưới mọi hình thức của đơn vị, cá nhân liên quan đến công việc do mình giải quyết".

Vụ án chuyến bay giải cứu là ví dụ rõ ràng của hành vi nhận tiền hối lộ. Tuy nhiên, thực tế cuộc sống có những vùng xám, khiến cho việc phân biệt đâu là cảm ơn "trong sáng", đâu là cảm ơn "không trong sáng" không hề dễ dàng. Điều này phức tạp hơn trong một nền văn hóa coi trọng mối quan hệ cá nhân như ở Việt Nam.

Trong nội bộ đơn vị, ít ai coi việc biếu cấp trên chai rượu Tây sau chuyến công tác xa hay vào dịp lễ Tết là hành vi vi phạm đạo đức hay pháp luật ghê gớm. Ngược lại, những người không làm như vậy còn có thể bị đánh giá không biết trên biết dưới hoặc ứng xử kém. Trong môi trường công chức mà lời phê của cấp trên mang quyền sinh quyền sát, không ai muốn bị cô lập chỉ vì một chai rượu.

Ở bên ngoài, các doanh nghiệp đủ khôn ngoan để biết gửi lời "cảm ơn" đúng lúc. Đó một phần là lòng thành, nhưng đa phần là nhằm tác động tích cực đến quyết định chính sách liên quan đến lợi ích của họ. Cán bộ dù muốn công tâm cũng khó tránh việc ưu tiên giải quyết hồ sơ cho những ai có thái độ "biết ơn" hơn những người khác. Với cán bộ không công tâm, như trong vụ án chuyến bay giải cứu, thái độ biết ơn đó mang yếu tố quyết định chuyện kinh doanh thành hay bại.

Nhà xã hội học Yuen Yuen Yang khái quát hóa tham nhũng thành bốn loại: tham nhũng vặt, tham nhũng lớn, tiền bôi trơn (doanh nghiệp, người dân chi tiền để công việc được xử lý nhanh hơn), và tiền quan hệ (doanh nghiệp bỏ tiền để xây dựng quan hệ với quan chức). Xóa bỏ hai hình thức đầu tiên đã khó, xử lý hai kiểu tham nhũng tiếp theo còn khó hơn. Làm sao xác định được quan hệ nhân quả giữa việc doanh nghiệp A thường xuyên thăm hỏi một cán bộ cấp cao với việc họ trúng các gói thầu lớn? Làm sao biết được món quà cảm ơn của họ xuất phát từ tình cảm thay vì vụ lợi?

Để ngăn chặn nguy cơ xung đột lợi ích ngay từ đầu, bởi thế, cần sớm bỏ văn hóa tặng quà "cảm ơn" ở cả bên trong lẫn bên ngoài bộ máy nhà nước. Điều này có thể thực hiện bằng cách áp mức "trần" giá trị quà tặng. Ở Mỹ, công chức không được nhận quà có trị giá hơn 20 USD (0,04% thu nhập trung bình hàng tháng) từ bất kỳ ai. Nếu quy đổi theo tỉ lệ thu nhập Việt Nam, mức tiền được phép nhận tương đương 24.000 đồng. Bởi thế, sẽ không có gì đáng ngạc nhiên khi nhiều người ở Mỹ và các nước khác, giữ thói quen mở gói quà để kiểm tra ngay khi được tặng.

Loại bỏ "tiền bôi trơn" và "tiền quan hệ" cần nhiều hơn các quy định lẫn hình phạt nghiêm khắc. Về hai mặt này, có lẽ Việt Nam không thua kém nước nào. Nhưng hàng chục nghìn văn bản chống tham nhũng sẽ không có ý nghĩa nếu thiếu hệ thống giám sát đủ mạnh. Hệ thống đó cần tạo điều kiện để người dân trực tiếp tham gia một cách hiệu quả. Chính trị gia ở những nước có chỉ số minh bạch cao từ chối tiền "cảm ơn" không chỉ vì sợ vào tù, mà bởi áp lực giải trình khủng khiếp từ công chúng và cử tri. Không có hệ thống quy định nào là không có kẽ hở, nhưng khi cán bộ đủ tinh ranh để thoát lưới pháp luật, họ vẫn có thể bị trừng phạt bởi các khế ước xã hội khác.

Thêm vào đó, xây dựng bộ máy nhà nước vận hành hiệu quả, phi cá nhân, và không thiên vị trước hết cần bắt đầu từ việc đảm bảo mức thu nhập thỏa đáng cho cán bộ. Sẽ ít ai chấp nhận rủi ro mất việc khi nhận chút quà cảm ơn, nếu họ được đảm bảo cuộc sống bởi công việc hiện tại.

Với công chức, lời cảm ơn chỉ chân thành khi không mang sức nặng vật chất.

Nguyễn Khắc Giang

Mới đây, nữ ca sĩ Lý Hoàng Kim đã có cuộc hội ngộ với Hoa hậu hoàn vũ Việt Nam H'Hen Niê trong một show diễn thời trang.

Bắt gặp NSƯT Quang Thắng khi dự lễ ra mắt chùm hài: "Chôn nhời 4, Bờm, Enter" của đạo diễn Phạm Đông Hồng, anh cho biết cuối năm là thời điểm rất bận đối với diễn viên như anh, đặc biệt là lĩnh vực hài kịch.

Quang Thắng trong "Chôn nhời"

Cuối năm là dịp mà nghệ sĩ hài chạy sô 'hốt bạc', năm nay anh tham gia nhiều chương trình không?

- Cũng nhiều, thực ra là lịch tập và quay các chương trình hài từ giữa năm đã bắt đầu rục rịch. Nhưng không hiểu sao cứ tới dịp cuối năm cái gì cũng cuống hết cả lên. Tôi chạy đi chạy lại giữa Hải Phòng và Hà Nội cũng nhiều. Cũng như mọi năm, ngoài việc tham gia vào Táo quân tôi cũng tham gia vào "Chôn nhời" của đạo diễn Phạm Đông Hồng.

Năm nay, do cụ Phạm Bằng mới mất nên tôi sẽ gánh khoảng 40% vai cụ đã từng đóng. Tôi sẽ được xử án nhưng mà xử theo kiểu vui vui, kiểu "Ngưu Ma Vương" xử chứ không phải ông quan thứ thiệt.

Sẽ có nhiều lý thú và nhiều vấn đề nhạy cảm được đưa vào như chọn cá hay chọn thép, phẫu thuật nhầm chân,...được đưa vào một cách hài hước.

Tôi cũng tham gia tập Táo quân nên có lẽ trong tháng 1, tôi sẽ ở Hà Nội nhiều. Kịch bản có sẵn, giờ chỉ còn lịch tập thôi nhưng cũng chưa cụ thể. Tôi cũng chủ động thuê khách sạn ở Hà Nội tiện cho việc tập.

Nghe nói, anh mới mua thêm một ngôi nhà nữa ở Hà Nội, tổng cộng là anh có 3 ngôi nhà to lắm (1 cái ở Hải Phòng và 2 cái ở Hà Nội) sao lại phải đi thuê nhà?

- Tôi làm gì mà giàu thế. Tôi làm gì có nhà nào ở Hà Nội, lên đây, tôi toàn đi ở nhờ. Bận trước, tôi còn ngủ ở nhà Lý (NSƯT Công Lý) suốt quá trình tập Táo ấy chứ. Nhưng giờ tình thế thay đổi, tôi phải đi thuê.

Anh khiêm tốn thế chứ danh hài Chiến Thắng chia sẻ, chỉ diễn đám cưới thôi mà anh ấy xây được nhà 5 tỷ, mua xe 3 tỷ. Anh diễn 'nhẵn mặt' khán giả thế, làm gì có chuyện không có cái nhà nào?

- Tôi nói thật(cười),lên đây tôi vẫn đi thuê nhà mà. Chiến Thắng diễn hài đám cưới cát sê thế nào tôi không biết, nhưng riêng tôi không diễn được đám cưới. Anh Thắng có duyên diễn đám cưới thật, anh ấy diễn nhiều lắm mà từ chối nhiều đám vì trùng lịch ấy. Nhưng không hiểu sao tôi thì chịu. Đến đám ma hay đám cưới, tôi cứ cảm giác không được tự nhiên, nghiêm túc, cứ kiểu bắng nha bắng nhắng. Nên chưa bao giờ tôi đi diễn đám cưới. Mình nói không được duyên, ngày vui của người ta mà làm mất hứng 2 họ thì chết.

Xe tôi cũng có một cái nhưng mà không đến tiền tỷ, mà cũng ít dùng. Đi xa tôi đi xe khách, xong đi trong thành phố đi xe máy.

Quang Thắng trong Táo quân

- Thế những hôm diễn về muộn mà vẫn muốn về Hải Phòng với vợ con, anh đi bằng gì?

- Tôi đi nhờ xe công te nơ. Được cái, tôi cứ nhờ là người ta cho đi liền, chỉ yêu cầu là tôi lên xe phải nói chuyện vui vui để mấy anh tài bớt buồn ngủ. Tôi lên xe ngồi đằng sau tài xế. Xe công te nơ được cái rất hiện đại, phía sau tay lái là có chiếc giường nằm, tôi lúc nào cũng được ưu ái nằm ở đó. Ban đầu mới lên tôi cũng tấu hài thật. Nhưng giường êm quá xong tôi ngủ lúc nào không biết, đến nhà rồi tài xế gọi tôi dậy bảo: "Ông Thắng ơi, tới nhà ông rồi, ông dậy cho tôi nhờ. Bảo ông lên xe tấu hài cho tôi đỡ buồn ngủ, lên ông lại nằm ông lại ngáy o o thế tôi còn buồn ngủ hơn". Đấy, tôi toàn kiểu kiểu vậy thôi.

Quang Thắng và Vân Dung.

Nhiều nghệ sĩ trong đó có NSƯT Minh Hằng có chia sẻ rằng tập Táo, riêng khoản chờ đợi nhau cũng tốn cả 3,4 tiếng. Năm nào cũng phải đến rạng sáng mới tập được. Anh, NSƯT Công Lý, Xuân Bắc, Chí Trung hay Tự Long, Vân Dung ai hay giờ cao su nhất?

- Thực ra là như thế này, Xuân Bắc chủ 'nông trường cao su', tôi giờ giấc hay co giãn nên cũng chả biết 'ai hơn phân ai' (cười lớn).Vân Dung khôn bao giờ cũng bảo chờ mọi người đến hết thì alo cho em. Có anh Công Lý với Chí Trung là còn đúng giờ. Thực ra vì mỗi người một việc, thu xếp công việc cơ quan, công việc gia đình xong lại đi tập Táo kể cũng bí thời gian thật.

Năm nay liệu có thay đổi lịch tập không anh?

- Chắc là vẫn vậy thôi. Bởi Tự Long, Chí Trung hay Xuân Bắc giờ đều là lãnh đạo các nhà hát, các anh ấy rất bận. Nói chung, rạng sáng chắc không có show nào tổ chức nên tầm đó tập là ổn nhất (cười).

Cảm ơn anh về những chia sẻ!

T.Lê

- NSƯT Quang Thắng cho biết anh từng thuê khách sạn gần Đài truyền hình Việt Nam để tiện cho việc tập Táo quân. Thậm chí từng nhiều lần ngủ nhờ nhà Công Lý.

Bắt gặp NSƯT Quang Thắng khi dự lễ ra mắt chùm hài: "Chôn nhời 4, Bờm, Enter" của đạo diễn Phạm Đông Hồng, anh cho biết cuối năm là thời điểm rất bận đối với diễn viên như anh, đặc biệt là lĩnh vực hài kịch.

Quang Thắng trong "Chôn nhời"

Cuối năm là dịp mà nghệ sĩ hài chạy sô 'hốt bạc', năm nay anh tham gia nhiều chương trình không?

- Cũng nhiều, thực ra là lịch tập và quay các chương trình hài từ giữa năm đã bắt đầu rục rịch. Nhưng không hiểu sao cứ tới dịp cuối năm cái gì cũng cuống hết cả lên. Tôi chạy đi chạy lại giữa Hải Phòng và Hà Nội cũng nhiều. Cũng như mọi năm, ngoài việc tham gia vào Táo quân tôi cũng tham gia vào "Chôn nhời" của đạo diễn Phạm Đông Hồng.

Năm nay, do cụ Phạm Bằng mới mất nên tôi sẽ gánh khoảng 40% vai cụ đã từng đóng. Tôi sẽ được xử án nhưng mà xử theo kiểu vui vui, kiểu "Ngưu Ma Vương" xử chứ không phải ông quan thứ thiệt.

Sẽ có nhiều lý thú và nhiều vấn đề nhạy cảm được đưa vào như chọn cá hay chọn thép, phẫu thuật nhầm chân,...được đưa vào một cách hài hước.

Tôi cũng tham gia tập Táo quân nên có lẽ trong tháng 1, tôi sẽ ở Hà Nội nhiều. Kịch bản có sẵn, giờ chỉ còn lịch tập thôi nhưng cũng chưa cụ thể. Tôi cũng chủ động thuê khách sạn ở Hà Nội tiện cho việc tập.

Nghe nói, anh mới mua thêm một ngôi nhà nữa ở Hà Nội, tổng cộng là anh có 3 ngôi nhà to lắm (1 cái ở Hải Phòng và 2 cái ở Hà Nội) sao lại phải đi thuê nhà?

- Tôi làm gì mà giàu thế. Tôi làm gì có nhà nào ở Hà Nội, lên đây, tôi toàn đi ở nhờ. Bận trước, tôi còn ngủ ở nhà Lý (NSƯT Công Lý) suốt quá trình tập Táo ấy chứ. Nhưng giờ tình thế thay đổi, tôi phải đi thuê.

Anh khiêm tốn thế chứ danh hài Chiến Thắng chia sẻ, chỉ diễn đám cưới thôi mà anh ấy xây được nhà 5 tỷ, mua xe 3 tỷ. Anh diễn 'nhẵn mặt' khán giả thế, làm gì có chuyện không có cái nhà nào?

- Tôi nói thật(cười),lên đây tôi vẫn đi thuê nhà mà. Chiến Thắng diễn hài đám cưới cát sê thế nào tôi không biết, nhưng riêng tôi không diễn được đám cưới. Anh Thắng có duyên diễn đám cưới thật, anh ấy diễn nhiều lắm mà từ chối nhiều đám vì trùng lịch ấy. Nhưng không hiểu sao tôi thì chịu. Đến đám ma hay đám cưới, tôi cứ cảm giác không được tự nhiên, nghiêm túc, cứ kiểu bắng nha bắng nhắng. Nên chưa bao giờ tôi đi diễn đám cưới. Mình nói không được duyên, ngày vui của người ta mà làm mất hứng 2 họ thì chết.

Xe tôi cũng có một cái nhưng mà không đến tiền tỷ, mà cũng ít dùng. Đi xa tôi đi xe khách, xong đi trong thành phố đi xe máy.

Quang Thắng trong Táo quân

- Thế những hôm diễn về muộn mà vẫn muốn về Hải Phòng với vợ con, anh đi bằng gì?

- Tôi đi nhờ xe công te nơ. Được cái, tôi cứ nhờ là người ta cho đi liền, chỉ yêu cầu là tôi lên xe phải nói chuyện vui vui để mấy anh tài bớt buồn ngủ. Tôi lên xe ngồi đằng sau tài xế. Xe công te nơ được cái rất hiện đại, phía sau tay lái là có chiếc giường nằm, tôi lúc nào cũng được ưu ái nằm ở đó. Ban đầu mới lên tôi cũng tấu hài thật. Nhưng giường êm quá xong tôi ngủ lúc nào không biết, đến nhà rồi tài xế gọi tôi dậy bảo: "Ông Thắng ơi, tới nhà ông rồi, ông dậy cho tôi nhờ. Bảo ông lên xe tấu hài cho tôi đỡ buồn ngủ, lên ông lại nằm ông lại ngáy o o thế tôi còn buồn ngủ hơn". Đấy, tôi toàn kiểu kiểu vậy thôi.

Quang Thắng và Vân Dung.

Nhiều nghệ sĩ trong đó có NSƯT Minh Hằng có chia sẻ rằng tập Táo, riêng khoản chờ đợi nhau cũng tốn cả 3,4 tiếng. Năm nào cũng phải đến rạng sáng mới tập được. Anh, NSƯT Công Lý, Xuân Bắc, Chí Trung hay Tự Long, Vân Dung ai hay giờ cao su nhất?

- Thực ra là như thế này, Xuân Bắc chủ 'nông trường cao su', tôi giờ giấc hay co giãn nên cũng chả biết 'ai hơn phân ai' (cười lớn).Vân Dung khôn bao giờ cũng bảo chờ mọi người đến hết thì alo cho em. Có anh Công Lý với Chí Trung là còn đúng giờ. Thực ra vì mỗi người một việc, thu xếp công việc cơ quan, công việc gia đình xong lại đi tập Táo kể cũng bí thời gian thật.

Năm nay liệu có thay đổi lịch tập không anh?

- Chắc là vẫn vậy thôi. Bởi Tự Long, Chí Trung hay Xuân Bắc giờ đều là lãnh đạo các nhà hát, các anh ấy rất bận. Nói chung, rạng sáng chắc không có show nào tổ chức nên tầm đó tập là ổn nhất (cười).

Cảm ơn anh về những chia sẻ!

T.Lê