Hiểu từng loại bệnh để có cách dinh dưỡng phù hợp

Tiến sĩ, bác sĩ Phạm Thị Lan Anh, Trưởng bộ môn Dinh dưỡng và thực phẩm, Đại học Y Dược TPHCM chia sẻ, để sống khỏe, trước hết người dân phải có chế độ dinh dưỡng lành mạnh. Trước đây, nhiều người chỉ nghĩ đơn thuần ăn để no, nhưng giờ còn cần thêm khỏe, sạch.

Mỗi người sẽ có một chế độ dinh dưỡng khác nhau, phụ thuộc vào độ tuổi, nghề nghiệp, thói quen... nhưng phải đầy đủ đạm, đường bột, chất béo, vitamin và khoáng chất. Dinh dưỡng hợp lý không chỉ để cơ thể phát triển đầy đủ, mà còn giúp phòng chống và điều trị một số bệnh tật.

Nếu không may mắc bệnh do yếu tố gen di truyền, việc điều chỉnh yếu tố môi trường và dinh dưỡng cũng có thể giúp bệnh thuyên giảm hoặc không nặng hơn.

Bác sĩ Lan Anh dẫn chứng, thời gian vừa qua, bà đã tiếp nhận điều trị cho một trường hợp nữ bệnh nhân mang thai 12 tuần tuổi. Khi tiến hành xét nghiệm NIPT, bệnh nhân phát hiện có đột biến gen di truyền dị hợp, gây thiếu hụt citrin (một protein quan trọng của cơ thể).

Thời điểm tiếp nhận, bệnh nhân khai với bác sĩ, bản thân rất thích ăn chất đạm (mỗi bữa có thể ăn nửa kg thịt), ăn nhiều chất béo, rất thích ăn các món xào nấu. Nhưng chỉ cần ăn tinh bột, bệnh nhân sẽ bị buồn nôn, ói. Bệnh nhân cũng không thể ăn bánh kẹo, trái cây ngọt.

"Thông thường, người ta sẽ nghĩ thai phụ rối loạn ăn uống, dẫn đến hành động ép ăn và sẽ ảnh hưởng đến bệnh, vì không thể chuyển hóa được đường. Nhưng khi đã biết tình trạng cụ thể, chúng ta có thể chọn cách ăn phù hợp để vẫn đủ lượng tinh bột cần thiết, giảm được lượng đạm và béo xuống nhưng bệnh nhân không thấy khó chịu.

Đến nay sau thời gian điều chỉnh dinh dưỡng, sức khỏe bệnh nhân đã ổn định trở lại, thai nhi 25 tuần phát triển tốt", bác sĩ Lan Anh nói.

Tương tự, với bệnh nhân tiểu đường cũng phải chọn các thực phẩm có chế độ đường huyết thấp. Còn với bệnh nhân suy thận và xơ gan, phải chọn thực phẩm có hàm lượng đạm phù hợp.

4 "thuốc quý trời cho" để sống khỏe

Giáo sư Nguyễn Chấn Hùng, nguyên Chủ tịch Hội Ung thư Việt Nam, nguyên Giám đốc Bệnh viện Ung bướu TPHCM tiết lộ, để dưỡng nuôi sự sống một cách cơ bản nhất, người dân cần tận dụng 4 loại "thuốc quý trời cho".

Thứ nhất là "ăn lành, uống sạch". Cụ thể, người dân cần cân đối giữa chất bột - chất thịt - chất béo, ăn cá nhiều hơn ăn thịt, ăn nhiều rau củ, trái tươi, đủ chất xơ và uống đủ nước sạch. Bên cạnh đó, tránh thức ăn quá mặn, quá ngọt, quá béo, quá cháy và các loại thức ăn nhanh.

Thứ hai, cần "ngủ đủ, ngủ ngon". Giáo sư Chấn Hùng phân tích, tùy thể trạng mỗi người và tùy độ tuổi mà có giấc ngủ dài ngắn cụ thể. Tuy nhiên, người lớn cần giữ giấc ngủ trung bình 7-8 giờ/ngày. Ngủ dưới 6 giờ hoặc trên 9 giờ mỗi ngày đều không tốt.

Khi ngủ đủ, cơ thể sẽ sản xuất hormone vỏ thượng thận giúp kiểm soát stress, tiết ra hormone tăng trưởng tái tạo các tế bào, tạo ra axit hyaluronic có tác dụng làm đẹp da…

Thứ ba, "tập luyện đều đặn". Việc tập luyện sẽ giúp bạn giảm nguy cơ béo phì, bệnh tim mạch, tiểu đường, huyết áp cao và ung thư ruột, làm đẹp vóc dáng, giảm đau khớp, bớt trầm cảm. Chuyên gia hướng dẫn, người dân không cần tập một cách cầu kỳ mà hãy chọn các bài thể dục đơn giản và rèn luyện đều đặn, hít thở sâu.

Thứ tư, hãy "sống vui". Nguyên Chủ tịch Hội Ung thư Việt Nam phân tích, khi con người cười sẽ giúp cải thiện mạch máu, khí huyết lưu thông, buồng phổi thông thoáng. Lúc này, não nhả ra các chất "hạnh phúc" là endorphin và serotonin.

Nụ "cười lành" có tác dụng làm cơ thể bớt đau, tăng sức đề kháng. Bên cạnh đó, việc tăng cường giao tiếp, cọ xát xã hội và hoạt động trí não cũng giúp đầu óc trẻ ra và mạnh hơn, giảm đi nguy cơ stress.

Theo Cancerhealercenter, bạn không thể thay đổi thói quen ăn uống của mình trong chớp mắt. Vì vậy, hãy bắt đầu từ những việc nhỏ và tăng dần lên. Không có loại trái cây hay rau cụ thể nào có thể giúp ngăn ngừa ung thư, nên một chế độ ăn uống cân bằng được khuyến khích. Tiêu thụ nhiều loại thực phẩm nhiều màu sắc là cách tốt nhất. Thực phẩm tăng cường miễn dịch có nguồn gốc từ thực vật và có chỉ số dinh dưỡng cao. Chúng cũng bảo vệ cơ thể chống lại các tế bào ung thư.

Dưới đây được liệt kê là một số lời khuyên về chế độ ăn uống phòng chống ung thư:

- Ung thư phổi và dạ dày - Tập trung vào chế độ ăn nhiều trái cây.

- Ung thư thanh quản, họng, miệng và phổi - Ăn các loại rau có hàm lượng carotenoid cao như bí, cải bruxen và cà rốt.

- Ung thư thực quản và dạ dày - Ăn rau không tinh bột ví dụ- rau bina, đậu, bông cải xanh…

- Ung thư thực quản - Thực phẩm giàu vitamin C như đậu Hà Lan, quả mọng, rau lá xanh đậm, cam, ớt chuông.

- Ung thư tuyến tiền liệt - Thực phẩm giàu lycopene như dưa hấu, ổi, cà chua…

Tuy nhiên, có một số loại thực phẩm làm tăng nguy cơ ung thư. 

Dưới đây là những thực phẩm gây ung thư mà bạn phải tránh tiêu thụ thường xuyên để sống một cuộc sống khỏe mạnh như thịt đã qua chế biến, thịt đỏ, soda…

Thực phẩm chứa lượng muối cao

Bệnh nhân ung thư gan nên kiêng sử dụng nhiều muối ăn hàng ngày, kể cả muối trong gia vị để chế biến các món ăn, các loại bánh. 

Những thực phẩm có chứa lượng muối cao, khi được nạp vào cơ thể sẽ làm cho cơ thể hấp thụ và giữ nước, dẫn đến các triệu chứng của bệnh ngày càng trở nên nghiêm trọng.

Vì vậy, các bệnh nhân nên tìm hiểu kỹ các thành phần gia vị trong mỗi món ăn, đồng thời chế biến các món ăn nhạt để kiểm soát hàm lượng muối được nạp vào cơ thể. Dù bạn sử dụng bánh hay đồ uống thì cũng nên chú ý đến lượng muối. 

Thực phẩm chiên, xào

Dù là người bình thường hay bệnh nhân ung thư gan thì khi cơ thể sử dụng nhiều những thực phẩm chiên, xào có chứa nhiều cholesterol đều không có lợi cho gan và cơ thể.

Thịt đỏ 

Thịt đỏ như các loại thịt bò, thịt cừu, thịt heo và thịt trâu có màu sắc đỏ là do các chất oxy hóa chứa trong các heme tạo thành. Tuy nhiên, nếu cơ thể sử dụng nhiều thịt đỏ sẽ làm biến đổi hoạt chất của mô và dẫn đến bệnh ung thư. 

Vì vậy, đối với bệnh nhân ung thư hay người bình thường thì phải chú ý cách chế biến cũng như hàm lượng thịt đỏ được nạp vào cơ thể, để đảm bảo mang lại lợi ích về sức khỏe. 

Đồ uống có cồn

Khi cơ thể sử dụng đồ uống có cồn như bia rượu quá nhiều và thường xuyên, dẫn đến gan phải làm việc liên tục để giúp cơ thể đào thải những độc tố ra bên ngoài.

Đến một thời điểm nào đó, khi chức năng gan bị suy yếu sẽ là điều kiện thuận lợi để những độc tố này xâm nhập vào trong gan và gây tổn thương, phá hủy gan cực kỳ nghiêm trọng. 

Vì vậy, để gan không phải hoạt động quá sức, bệnh nhân ung thư gan cần tránh xa rượu bia.

Các thực phẩm đóng hộp, chế biến sẵn 

Những thực phẩm được chế biến sẵn, đóng hộp được sử dụng phổ biến hiện nay bởi sự nhanh chóng và tiện lợi cho những người bận rộn. Tuy vậy nếu sử dụng thường xuyên thì tiềm ẩn trong đó là những tác hại không ít đến sức khỏe của người tiêu dùng. 

Bên cạnh đó, theo một số nghiên cứu việc sử dụng đồ hộp sẽ làm tăng nguy cơ mắc các bệnh ung thư, đặc biệt là ung thư gan.

Theo đó, tình trạng suy dinh dưỡng (đặc biệt là suy dinh dưỡng thấp còi), béo phì và thiếu vi chất dinh dưỡng đang cùng tồn tại.

Điều tra toàn quốc năm 2023 cho thấy tỉ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em dưới 5 tuổi của Việt Nam là 18,2%, tương đương cứ 100 trẻ lại có 18,2 trẻ thấp còi.

Tỉ lệ này cao hơn ở vùng Trung du và Miền núi phía Bắc (24,8%), Tây Nguyên (25,9%).

Trong khi đó, tỉ lệ béo phì, thừa cân ở nhóm 5-19 tuổi tăng gấp hơn 2 lần sau 10 năm, từ 8,5% năm 2010 lên đến 19,0% vào năm 2020.

Theo các chuyên gia, chiều cao trung bình người Việt đang được cải thiện, nhưng người Việt vẫn "thấp bé, nhẹ cân" so với thế giới.

Hiện chiều cao trung bình của nam giới Việt là 168,1cm và chiều cao nữ giới khoảng 156,2cm, tăng 3,6cm với nam và 1,4cm với nữ so với 10 năm trước. Tuy nhiên, so với chiều cao trung bình trên thế giới hiện là 176,1cm đối với nam và 163,1cm đối với nữ, người Việt vẫn thấp bé.

Nhật Bản - một nước Châu Á, năm 2023, chiều cao trung bình của nam giới là 172cm, nữ 158cm. Cách đây 50 năm, nam giới của họ đạt 150cm và nữ là 149cm. 

Theo các chuyên gia, nhìn vào chiều cao người Nhật, họ cũng từ xuất phát điểm thấp bé, hiện chiều cao trung bình thuộc hàng đầu thế giới. Với người Việt, "thấp bé, nhẹ cân" cũng không phải là đặc tính di truyền. 

Nhiều nghiên cứu cho thấy việc phát triển chiều cao phụ thuộc vào di truyền 20%, còn yếu tố dinh dưỡng, rèn luyện thể thao và môi trường chiếm 80%.

"Nếu cải thiện chế độ ăn, cộng thêm luyện tập thể thao, ngủ đủ giấc... thì tầm vóc của người Việt sẽ tiếp tục được cải thiện. Tôi chỉ cao 150cm, nhưng con trai cao đến 183 cm", doanh nhân Thái Hương chia sẻ tại hội thảo.

Theo PGS Dương, khoảng 86% chiều cao tối đa của con người đạt được trong độ tuổi dưới 12 tuổi. Vì thế, dinh dưỡng trong 1.000 ngày đầu đời, tiếp đến giai đoạn học đường là vô cùng quan trọng, quyết định sự phát triển tối đa tầm vóc, thể lực và trí lực của con người.

Hiệu quả tích cực sau can thiệp từ bữa ăn học đường

Tại hội thảo, PGS.TS Nguyễn Thanh Đề, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Thể chất, Bộ Giáo dục và Đào tạo đánh giá, mô hình điểm bữa ăn học đường bảo đảm dinh dưỡng kết hợp tăng cường hoạt động thể lực cho trẻ em, học sinh Việt Nam đã đạt kết quả tích cực.

Mô hình được triển khai tại 10 tỉnh thành trên cả nước (Sơn La, Thái Bình, Hà Nội, Hải Phòng, Nghệ An, Huế, Quảng Nam, Lâm Đồng, TP HCM, An Giang), đại diện cho 5 vùng sinh thái của Việt Nam.

Theo đó, 400 thực đơn bữa ăn học đường được sử dụng, với khẩu phần đa dạng, cân đối, giàu vi chất dinh dưỡng, bổ sung sữa tươi. Bên cạnh dinh dưỡng, học sinh được tăng cường thể chất qua 130 bài tập vận động và 60 trò chơi phù hợp với từng lứa tuổi, giúp học sinh tăng cường sức khỏe, phát triển thể lực.

Sau can thiệp, tỉ lệ suy dinh dưỡng thấp còi đã giảm, chiều cao và cân nặng của của trẻ mầm non và tiểu học đều tăng.

Vì thế, chuyên gia này cho rằng cần nhân rộng mô hình và tiến tới luật hóa dinh dưỡng học đường. 

Chia sẻ kinh nghiệm về dinh dưỡng học đường tại Nhật Bản, GS Nakamura Teiji, Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản chia sẻ, Luật về dinh dưỡng học đường ở Nhật Bản từ năm 1954, luật vừa chuẩn hóa bữa ăn học đường, vừa chú trọng phát triển giáo dục dinh dưỡng. Đến nay, 99% trường Tiểu học và 91,5% trường THCS tại Nhật đã áp dụng chương trình này.

Kết quả, tình trạng suy dinh dưỡng giảm đáng kể, tầm vóc, chiều cao trung bình của thanh niên Nhật Bản tăng trưởng vượt bậc.

GS.TS Lê Thị Hợp, Chủ tịch Hội Nữ trí thức Việt Nam, chuyên gia đầu ngành về dinh dưỡng cũng cho rằng, việc luật hóa dinh dưỡng học đường tại nước ta là vấn đề cấp thiết, để có giải pháp bền vững và đồng bộ.

"Các hoạt động về dinh dưỡng học đường giúp chuẩn hóa bữa ăn cho học sinh, chuẩn hóa quy trình chế biến, tăng cường nhận thức dinh dưỡng lành mạnh để giúp cho trẻ phát triển toàn diện.

Luật cũng là căn cứ để đưa kiến thức dinh dưỡng vào các bài học chính khóa cho học sinh; tăng cường sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường trong chăm sóc dinh dưỡng cho học sinh", GS Hợp nói.

Theo PGS.TS Trần Thanh Dương, để đạt các mục tiêu đề ra, ngoài sự nỗ lực, chủ động của nhà trường và các tổ chức giáo dục, cần có sự tham gia của gia đình, doanh nghiệp và toàn thể cộng đồng.

Chiến lược Quốc gia về Dinh dưỡng giai đoạn 2021-2030 đặt mục tiêu cải thiện tình trạng dinh dưỡng cho toàn dân, đặc biệt là nhóm trẻ em và thanh thiếu niên tuổi học đường, trong đó kiểm soát tỉ lệ thừa cân béo phì ở trẻ em, nhất là ở khu vực thành thị.

Đồng thời, tăng cường giáo dục dinh dưỡng trong nhà trường, với mục tiêu 60% trường học ở khu vực thành thị và 40% ở khu vực nông thôn tổ chức bữa ăn học đường xây dựng thực đơn theo khuyến nghị vào năm 2025 và phấn đấu đạt tương ứng 90% và 80% vào năm 2030.

Rau sống dồi dào chất xơ hỗ trợ tiêu hóa và thúc đẩy nhu động ruột. Ngoài ra, rau sống cũng chứa nhiều nước, giúp hydrat hóa cơ thể và hỗ trợ sức khỏe tiêu hóa tổng thể.

Rau sống đã thu hút sự quan tâm của cộng đồng nghiên cứu với khả năng cung cấp chất xơ và nước cho cơ thể.

Một nghiên cứu đăng trên "Nutrition Journal" năm 2021 đã chỉ ra rằng, chế độ ăn chứa nhiều rau sống có liên quan đến giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.

Thạc sĩ, chuyên gia dinh dưỡng Priya Bansal (từng làm việc tại Bệnh viện Apollo, Delhi, Ấn Độ) cho biết, rau sống giữ lại nhiều vitamin, khoáng chất và enzyme tự nhiên hơn.

Những chất dinh dưỡng này dễ bị ảnh hưởng bởi nhiệt và có thể bị giảm đi trong quá trình nấu. So với rau luộc, rau sống cung cấp lượng vitamin cao hơn (như vitamin C và vitamin B) vì không bị mất đi trong quá trình đun nấu.

Tuy nhiên, một nghiên cứu khác trên "Journal of Medicine and Nutritional Research" đã lưu ý rằng, rau sống có thể gây khó chịu cho người có hệ tiêu hóa nhạy cảm, đặc biệt sau khi ăn những loại rau chứa nhiều chất xơ như súp lơ và bắp cải.

Bên cạnh đó, theo BS Lê Văn Thiệu, Khoa Nhiễm khuẩn tổng hợp, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương (Hà Nội), các loại rau thủy sinh như: rau ngổ, rau rút, rau cần, cải xoong… có nguy cơ chứa các loại giun, sán nguy hiểm đặc biệt cao.

Nếu ăn sống các loại rau này sẽ có nguy cơ nhiễm ấu trùng sán.

Ưu và nhược điểm của rau luộc

Quá trình luộc sẽ giúp rau mềm hơn và dễ tiêu hóa hơn, đặc biệt phù hợp với những người có hệ tiêu hóa nhạy cảm.

Một nghiên cứu trên Journal of Nutrition đã chỉ ra rằng, quá trình luộc có thể tăng cường hấp thụ các chất dinh dưỡng như lycopene trong cà chua và beta-carotene trong cà rốt.

Điều này làm cho rau luộc trở thành lựa chọn hữu ích trong việc duy trì lượng chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể.

Mặc dù việc luộc rau có thể làm mất mát một số vitamin tan trong nước, nhưng nếu áp dụng các phương pháp luộc đúng cách, tình trạng này có thể giảm thiểu. Các chuyên gia khuyến nghị sử dụng ít nước khi luộc rau và tránh luộc rau quá chín.

Cân nhắc lựa chọn dựa trên nhu cầu

Kết hợp thông tin từ các nghiên cứu trên, ta có thể rút ra một số lưu ý quan trọng. Đối với sức khỏe tim mạch, chế độ ăn chứa nhiều rau sống có thể là một lựa chọn tích cực.

Tuy nhiên, với những người có hệ tiêu hóa nhạy cảm, việc bổ sung rau luộc vào chế độ ăn có thể làm giảm khó chịu và cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng.

Trong việc giảm cân, rau sống với hàm lượng nước và chất xơ cao có thể giúp kiểm soát lượng calorie. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, việc rửa kỹ rau sống để tránh nhiễm ký sinh trùng là quan trọng.

Như vậy, lựa chọn giữa rau sống và rau luộc cần cân nhắc kỹ lưỡng và sự cân bằng là chìa khóa để tận dụng hết những lợi ích mà cả hai lựa chọn mang lại.

Cụ thể, tài khoản tên A.N. đã chia sẻ bài viết có nội dung: "Từ nay cạch món bánh giò hay bất kỳ món gì có thịt băm lẫn nha, vì lợi nhuận họ bất chấp, trộn lẫn cả phần hạch của con lợn vào, mà trộn rất nhiều chứ không phải ít, mình mới nhặt được một chút thôi...".

Ăn hạch lợn có nguy hiểm?

Liên quan đến vấn đề này, theo BS Lê Văn Thiệu, khoa Nhiễm khuẩn tổng hợp, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương cho biết: "Hạch lợn (hạch bạch huyết) là một phần của hệ thống miễn dịch, giúp động vật chống lại các nhiễm trùng và bệnh tật. Tuy nhiên, hạch lợn cũng là nơi tập trung nhiều mầm bệnh nguy hiểm".

Theo BS Thiệu, hạch lợn thường có mùi hôi khó chịu và chứa mầm bệnh như các loại vi khuẩn và virus, có thể truyền bệnh trực tiếp cho cơ thể.

Ngoài vi khuẩn, hạch lợn còn chứa nhiều loại ký sinh trùng, bao gồm các loại giun, sán.

Đáng chú ý, chuyên gia này cho biết, mầm bệnh trong hạch lợn khó tiêu diệt dù được nấu ở nhiệt độ cao.

"Việc tiêu thụ hạch lợn chưa qua xử lý kỹ hoặc trộn lẫn vào các món thịt xay nhuyễn như bánh giò, xúc xích, chả có thể gây ra nguy cơ nhiễm khuẩn, ký sinh trùng.

Các loại ký sinh này khi xâm nhập vào cơ thể con người có thể gây tổn thương các cơ quan quan trọng như: hệ tiêu hóa gan, phổi, và thậm chí là não. Trẻ nhỏ và người cao tuổi là nhóm đối tượng có nguy cơ cao nhất do hệ miễn dịch yếu hơn", BS Thiệu thông tin.

Nguy cơ từ chất tồn dư trong hạch lợn

BS Lê Văn Thiệu lưu ý rằng, trong quá trình chăn nuôi, động vật thường được tiêm phòng các loại kháng sinh và thuốc.

Những chất này có thể tích tụ trong hệ thống hạch bạch huyết, gây nguy cơ cao khi người tiêu dùng tiếp xúc. Tiêu thụ hạch lợn chứa hóa chất tồn dư có thể gây rối loạn nội tiết và ảnh hưởng đến hệ miễn dịch của con người, đặc biệt là trẻ em và phụ nữ mang thai.

Do đó, việc tiêu thụ hạch lợn không chỉ gây nguy cơ tức thời mà còn có thể ảnh hưởng xấu đến sức khỏe về lâu dài.

Ngoài ra, một số người có cơ địa nhạy cảm có thể bị dị ứng với các protein đặc biệt trong hạch lợn. Phản ứng dị ứng có thể bao gồm ngứa ngáy, phát ban, sưng phù, và thậm chí là sốc phản vệ trong các trường hợp nghiêm trọng. Điều này đặc biệt nguy hiểm với những người có tiền sử dị ứng hoặc bệnh lý về hệ miễn dịch.

Trước những nguy cơ kể trên, BS Thiệu khuyến cáo người tiêu dùng nên cẩn trọng trong việc lựa chọn thực phẩm.

Chuyên gia này cũng nhấn mạnh rằng, để tránh nguy cơ nhiễm khuẩn và ký sinh trùng, người tiêu dùng nên ưu tiên chọn thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng, được chế biến ở những cơ sở uy tín, đảm bảo các tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm.

BS Thiệu khuyến nghị: "Không nên sử dụng thực phẩm nếu không chắc chắn về nguồn gốc và quá trình xử lý. Việc chế biến kỹ lưỡng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu diệt các vi khuẩn và ký sinh trùng có thể có trong thực phẩm.

Việc bảo vệ sức khỏe không chỉ là trách nhiệm của nhà sản xuất mà còn của chính người tiêu dùng. Hãy ưu tiên các thực phẩm đảm bảo vệ sinh và hạn chế tối đa các món ăn từ nguồn gốc không kiểm soát".